Manisa'nın El Sanatları

Manisa'nın El Sanatları

Manisa tarihte önemli medeniyetlere ev sahipliği yapmış güzide şehirlerden biridir. Bu sebeple birçok kültürel zenginliği içinde barındırmaktadır. Bugün Manisa'nın sahip çıktığı el sanatlarından bahsedeceğim.

Manisa’da başta halıcılık olmak üzere, halen sürdürülen el sanatları mevcuttur.Yörede halı, kilim, cicim, sili ve çarpana gibi dokumacılık türleri ile güveç yapımı, ahşap at arabası yapımı, keçecilik, semercilik, bakırcılık gibi el sanatları hala varlığını sürdürmektedir.

19. yüzyılda batı ülkelerinde bu halılara talebin artması, halı ticareti ile uğraşan şirket ve tüccarların seri üretime yönelik ve Avrupai zevke uygun siparişler vermesi, Türklere özgü çift düğüm tekniğinin ve doğal boyaların terk edilmesine  yol açmış, kısaca ticari kaygılarla kalite düşürülerek, yöre halıcılığında yozlaşma meydana gelmiştir. Bu durum, ilgili kurum ve kuruluşların üniversitelerle işbirliği yaparak yıllar süren çalışmaları sonucunda, yöre halıcılığında geleneksel özelliklere dönüş sağlanana kadar da devam etmiştir.

Halılar, Gördes, Kula, Demirci ve Yunt Dağı Halıları şeklinde, dokundukları yörenin adıyla anılmaktadır. Ayrıca Yunt Dağı, Kula, Sarıgöl ve Selendi Köylerinde kilim dokumacılığı, Akhisar’da keçecilik ve fonksiyonel ya da dekoratif amaçlı minyatür yaylı at arabası ve kağnı üretimi, Salihli Gökeyüp Kasabası’nda güveç yapımı, Kula’da bakırcılık yörede görülen diğer önemli el sanatlarıdır.

Gördes Halıları 

Taban halılarından ziyade seccadeleriyle ünlü olan Gördes, 17. ve 18. yüzyılda Batı Anadolu’nun önemli bir halıcılık merkezidir. Batı ülkelerinde, Gördes adı seccade anlamında kullanılacak, Türklere özgü “çift düğüm” denilen dokuma tekniği, “Gördes Düğümü” adıyla anılacak kadar ün yapmıştır.

Ülkemizde 19. yüzyılda kurulmaya başlanan İstanbul, Bursa, Bandırma, Hereke ve Kayseri gibi halıcılık merkezlerinde Gördes seccadeleri, desenlerinde çeşitli yöresel değişiklikler ve ilaveler yapılmak suretiyle örnek olarak kullanılmıştır.

Atkısı, çözgüsü yün olarak çift düğüm tekniğiyle dokunan, klasik Gördes seccadelerinde hakim renkler koyu kırmızı, mavi, deve tüyü ve kremdir. En belirgin özelliklerinden biri de basamaklı ters “V” ya da at nalı şeklindeki mihraplarıdır.

Gördes seccadelerine desen veya bordürlerine göre değişik adlar verilmiştir. Çiçek motiflerinden meydana gelen kırmızı renkli iri rozetlerin elmaya benzemeleri nedeniyle, bu motiflerin kullanıldığı tip Elmalı Gördes, şematikleşmiş testere dişli yaprak motiflerinin bulunduğu tip Taraklı Gördes, Sütunlu Gördes ve zemininde minik çiçekli motiflerin bulunduğu tip Sinekli Gördes gibi isimlerle anılır. Sinekli Gördes genellikle kız çeyizi için dokunduğundan Kız Gördes adıyla anılmaktadır. 

Resim 1: Gördes Halısı

Kaynak: http://salihliziraatodasi.org.tr/ (24.05.2014)

Kula Halıları ve Battaniyeleri

Türk Düğümü ya da Gördes Düğümü adı verilen teknikle dokunan Kula halıları genellikle seccade tarzındadır. Ana renk sarı ve mavinin tonlarıdır. Sade üçgen formlardan oluşan mihrap, kendisini taşır durumdaki çiçek buketleri ve sarmaşık dallarından oluşmuştur.

Mihrap içi boş ya da çiçeklerle bezeli, köşeler ise minik bitki-çiçek motifleriyle doludur. Bazılarında mihraptan zemine doğru sarkan kandil ya da hayat ağacı şeklinde çiçek demetleri görülür. Dokunan halının modeline göre stilize bitki, çiçek ve hayvan motiflerinden oluşan geniş bordürler ya da küçük çiçek motifleriyle süslü açık ve koyu zeminli 7 veya 9 ince şeridin ardışık sıralanmasıyla oluşan çubuklu bordürler kullanılmıştır. Kula halıları da desenlerine göre Çubuklu Kula, Manzaralı Kula, Kömürcü Kula gibi isimlerle anılmaktadır.

Resim 2: Kula Halısı

Kaynak: http://www.kulapazari.com/ (24.05.2014)

Aynı zamanda, Kula'nın battaniyeleri de çok meşhurdur. Kula ilçesinde dokuma sanayinin gelişimi incelendiğinde bu meslek dalının halıcılık ile başladığı söylenebilinir. Kula dokumacılığı, Kula Mensucat fabrikalarında çalışan Kulalıların bir kısmının İzmir’e göçmesi, bir kısmınında Kula’da kalıp, kendi çapları oranında bu mesleği devam ettirmesi sonucu irili ufaklı birçok atölye ortaya çıkmıştır. Kula’da bugün dokumacılık babadan oğula geçen bir meslek dalı haline gelmiştir. Günümüzde yünlü kumaş imalatı ile birlikte battaniye üretimi yapılmaktadır. Üretilen mallar iç ve dış pazarlarda kalitesi ile ön plana çıkıp aranan ürün haline gelmiştir.  Başlıca ham maddesi olarak koyun yünü kullanılmakta olan Kula battaniyeleri, yıkama, boyama/renklendirme, harman hazırlama, iplik dönüşümü, dokuma, apre/terbiye, kalite kontrol/paketleme işlemleri sonucunda tüketicilere sunulmaktadır. Kula battaniyelerinin en önemli özelliği skoç ve içeriğindeki koyun yünü özelliğidir.

Resim 3: Kula Battaniyeleri

Kaynak: http://www.kulapazari.com/ (24.05.2014)

Kula ilçe merkezinde bakırcılar, gelişen teknolojiye rağmen varlıklarını hediyelik ve süs eşyası olarak kullanılacak bakır kaplar üreterek sürdürmektedirler.

Demirci Halıları 

Manisa merkeze 177 km uzaklıktaki Demirci İlçesi de ildeki önemli halı dokumacılığı merkezlerinden biridir. 

Demirci makine halıcılığındaki tıkanmayı kaliteli el halıcılığıyla aşma yolunu seçmiştir. 21.000 el halısı tezgahı ile iç ve dış piyasada söz sahibidir. Halıcılık Demirci'de atadan gelen meslek olması sebebiyle piyasa şartlarını ve piyasa modellerine çok çabuk adapte olabilmektedir.21.000 tezgahta piyasanın istediği renk desen ve kalitede halı üretimi mümkündür. Antik, Milas, Yörük, Kars, Nepal  tipi el halılarının tüketiciye ulaşacağı en kısa yol Demirci'dir.

Resim 4: Demirci Halısı 

Kaynak: http://www.halikilimalsat.com/ (24.05.2014)

At Arabacılığı 

Motorlu taşıt araçlarının ve asfalt yolların yaygınlaşmasından önce Manisa yöresinde yaylı at arabaları ve kağnılar üreten, tamir eden çeşitli atölyeler mevcuttu. Ahşaptan yapılan yaylı at arabaları rengarenk boyanır, çeşitli çiçek, bitki ve manzara resimleriyle süslenir, ulaşım ve taşımacılıkta kullanılırdı.

Halen Akhisar ilçesinde bu işle uğraşan atölyeler mevcuttur. Ancak değişen yaşam koşullarına paralel olarak üretimi neredeyse yok denilebilecek hale gelen, bu arabaları üreten atölyeler aslının aynı fakat daha küçük ölçülerde arabalar yaparak ayakta kalabilmişlerdir. Akhisar’da yapılan yaylı at arabaları bu gün nostalji arayanlar için bahçe ve iç mekan süsleri olarak kullanılmaktadır.

Güveç Yapımı 

Salihli-Köprübaşı yolu üzerinden ulaşılan, Salihli’ye bağlı Gökeyüp Kasabası’nda, güveç yapımı yaygın bir şekilde evlerde ve daha ziyade kadınlar tarafından gerçekleştirilmektedir. Erkekler tarafından yakın çevreden getirilen bu işe uygun topraklar dövülerek inceltildikten sonra yoğrulup çeşitli pişirme kapları yapılmakta ve kurutulduktan sonra bahçelerde yakılan ateşlerde, pişirilerek satışa hazır hale getirilmektedir.Ata yadigarı olan bu meslek hiçbir değişikliğe uğramadan eski usullerle yapılmaktadır. Kadınlar tarafından yapılan çömleklerin yapımı özel bir yetenek ister. Çömlek yapmayı öğrenebilmek için bir ustanın yanında bir müddet çalışması gerekir. Kasabada hemen hemen herkes bu mesleği bilir, kızlar annelerinin yanında öğrenerek gelin olurlar. Yaşlıların anlattıklarına göre eskiden, çömlek yapmayı bilmeyen kızlar evde kalırlarmış.

Özel bir üretim yeri olmayan çömlekleri, halk kendi evinde yapar, evin bir bölümü sadece bu iş için ayrılır. Tamamen doğal madenlerden yapılmakta olan bu el emeği, göz nuru çömlekleri yaşlısından gencine kasabanın büyük bir kısmı yapmaktadır. Her safhası ayrı bir uğraş gerektiren çömlek sanatı tamamen insan gücüne dayanır.

 

Resim 5:  Güveç Yapımı

Kaynak: http://www.gokeyup.bel.tr/ (24.05.2014)

Selendi’nin dokumacılık ve el sanatlarında hala yaşayan bir yapısı vardır. Bir çok yerde fabrikaların kurulmasıyla bu yok olmuştur Ama Selendi de fabrika olmadığı için az da olsa hala el dokumaları, halı, kilim, çul, torba, heybe  dokumacılığı çeyiz için köylerde dokunmaktadır. Bu dokumalar günlük hayatta kullanılmaz hala antika hatıra eser olarak saklanarak babadan oğula tarihi yapıya sahip çıkılmaktadır. Heybe, torba, kuşak,çuval türü dokumalar günümüzde kullanım alanını yitirmiştir. Halı, kilim, çul gibi yaygılar hala köylerde kullanılmaktadır. Bunların yanı sıra kızların düğünlerine hazırlık ve günlük hayatta da kullandıkları eşarp ve yazma oyalama,kazak,çorap,eldiven örmeleri de yaşayan diğer el sanatlarıdır. Özellikle dokumacılık ve el sanatları kışın işlerin bittiği dönemlerde yapılır. Diğer yandan tığ işleri de genç kızların yaptığı diğer el işleridir.

Kertme, Karagöz, Sarı, ve Sinekli kilim adlarıyla değişik armonide kilim desenleri dokunur. Dokumaların ham maddelerini tamamen halk kendisi üretir ve yapar . Her dokumanın kendine has ipliği yine kadınlar tarafından eğrilir. Çorap örecekler,kalın ince,eldiven,halı,kilim,torba ayrı ayrı iplik kalınlığı elde edilir. Daha sonra bunların dokumaları yapılır. Bir çok erkek de oymacılık, kakmacılık, ev işlemeciliği, Halı kilim tezgahı,kağnı ve benzeri el ileri yapılırdı. Teknolojik gelişmeler şimdi bunların bir çoğunu geride bırakmıştır. yapılmamaktadır.